Die Korrekte Gebruik van Lees- en Skryftekens
2015 © Anke Norris

Oefening 1
Stel ʼn lys op van die algemeenste foute, verwarring en verkeerde gebruik vir elk van die bogenaamde lees- en skryftekens. 

(Algemene fout) -> (Korreksie)

DIE PUNT (.)

• Dr Winterboer trek sy skouers op -> Dr. Winterboer trek sy skouers op.

DIE KOMMA (,)

• “Ek kom van Jupiter.” sê Zyzik. -> “Ek kom van Jupiter,” sê Zyzix.

DIE KOMMAPUNT (;)

• Ons sonnestelsel is verteenwoordig, so ook Proxima Centauri. -> Ons sonnestelsel is verteenwoordig; so ook Proxima Centauri.

DIE DUBBELPUNT (:)

• Onthou om die volgende saam te bring, slaapsak, flits, waterbottel en ʼn hoed. -> Onthou om die volgende saam te bring: slaapsak, flits, waterbottel en ʼn hoed.

DIE AANHALINGSTEKENS (” ‘ ‘ “)

• Dit was baie interessant! sê Susan. -> “Dit was baie interessant!” sê Susan.
• Kobus sê: Susan het Skote Petoors! geskree toe sy die antwoord kry. -> Kobus sê: “Susan het ‘Skote Petoors!’ geskree toe sy die antwoord kry.”

DIE VRAAGTEKEN (?)

• “Wat gaan aan. Wat het nou weer gebeur.” vra Sonja. -> “Wat gaan aan? Wat het nou weer gebeur?” vra Sonja. 

DIE UITROEPTEKEN (!)

• “Toe, loop nou.” beveel sy die kinders. -> “Toe, loop nou!” beveel sy die kinders.
• As hulle my maar net gesê het. -> As hulle my maar net gesê het!
• Jy is ʼn mooi een om my so te bedrieg. -> Jy is ʼn mooi een om my so te bedrieg!

DIE HAKIES ([{}])

• Ek was gister, vrydag, by die dokter. -> Ek was gister (Vrydag) by die dokter.
• Die sesde deel van Mozart se Requiem staan bekend as die Agnus Del, Lam van God. -> Die sesde deel van Mozart se Requiem staan bekend as die Agnus Del (Lam van God).
• Ek doen gewoonlik my inkopies by Spar. Spar is ʼn groot, internasionale kettingwinkel. -> Ek doen gewoonlik my inkopies by Spar. (Spar is ʼn groot, internasionale kettingwinkel.)
• Ek doen gewoonlik my inkopies by Spar, ʼn groot, internationale kettingwinkel. -> Ek doen gewoonlik my inkopies by Spar (ʼn groot, internasionale kettingwinkel).

DIE AANDAGSTREEP (-)

• Ek wil jou meer vertel van die Babeloniërs, maar wag, ek sal dit liewer later doen. -> Ek wil jou meer vertel van die Babeloniërs – maar wag, ek sal dit liewer later doen.
• Hy is uiteindelik hier, maar nie alleen nie. -> Hy is uiteindelik hier – maar nie alleen nie.
• Jy sal, soos jy teen dié tyd weet, my nie kan flous nie. -> Jy sal – soos jy teen dié tyd weet – my nie kan flous nie.
• Dat ek so iets gesê het, dit wou sy nie glo nie. -> Dat ek so iets gesê het – dit wou sy nie glo nie.
• Die wanorde, totale wanorde in die stadsraad. -> Die wanorde – totale wanorde in die stadsraad.
• “Pasop! Die reaktor gaan…” -> “Pasop! Die reaktor gaan -“

DIE AKSENTTEKENS/KLEMTEKENS
DIE AKUUT (‘)

• Wat doen jy na skool? -> Wat doen jy ná skool?
• Hy reis more na Amerika. -> Hy reis môre na Amerika.
• Sy soek die sleutel. -> Dié sleutel lyk anders as die res.
• Die goed is darem duur! -> Die goed is darem dúúr!
• Jy moet of die blou rok of die groene dra. -> Jy moet óf die blou rok óf die groene dra.
• Hy is nog vis nog vlees. -> Hy is nóg vis nóg vlees.
• Attaché, cliché, négligé, séance.
• Esmé, René, Cronjé, Fouché.

DIE GRAVISTEKEN (`)

• Appèl, dè, hè, nè.
• Crėche, pietà, première
• Hélène, Thérèse.

DIE AKSENTTEKEN (‘)

• Lúi, dié.

DIE ASTERISK/STERRETJIE (*)

• In die teks “*…so het dit gebeur*.”

DIE ELLIPS / WEGLAATTEKEN / BELETSELTEKEN (…)

• Die deur skuif oop en voor my staan die…
• O! My…wat gebeur nou?
• Sy het aan my gesê…
• Hy was…
• Marius was ontsteld oor…
• Sarie was woordeloos…
• Was sy dan maar nie ʼn mooie meisie nie…

DIE DEELTEKEN (ë)
Sonder deeltekens  ->  Met deeltekens:

• Breed  ->  breër
• Gereeld(dikwels)  ->  gereëlde(beplan, bv. ʼn onthaal)
• Dieet  ->  diëte
• Jeens  ->  bejeën
• Eie  ->  geëien
• Leeg  ->  leë
• Snee  ->  sneë
• Beïnvloed, reünie, heroïen, proteïen, mikroörganisme.
• Aërobies, aërosol.
• Geëien -> toe-eien
• Beëdig -> see-eend
• Beïnvloed -> eeue-oue
• Kommersieel -> kommersiële
• Residensieel -> residensiële
• Finansieel -> finansiële
• Kobraägtig -> kobra-agtig
• Babaägtig -> baba-agtig
• Sebraägtig -> sebra-agtig

KOPPELTEKEN (-)

• eweeens -> ewe-eens
• Buiteregtelik -> buite-egtelik
• Siele-adel -> sieleadel
• Hande-arbeid -> handearbeid
• Wilde-als -> wildeals
• Kommandeurgeneraal -> kommandeur- generaal
• Assistentgeneraal -> assistent – generaal
• Ons moet wag dat Leon hulle kom kuier. -> Ons moet wag dat Leon-hulle kom kuier.
• Die aspirant vlieenier kan nie wag vir sy eerste vlug nie. -> Die aspirant-vlieënier kan nie wag vir sy eerste vlug nie.
• Die baba loop waggel waggel die gang af. -> Die baba loop waggel-waggel die gang af.
• Die verpleegster gee haar pasiënt bietjies bietjies kos met ʼn lepel. -> Die verpleegster gee haar pasiënt bietjies-bietjies kos met ʼn lepel.
• Die kinders speel vanaand weer toktokkie by die bure se deur.
• My broer is nou deel van die populasie van Groot-Brittanje.
• Die gesin gaan nou Wes-Duitsland binne.
• Die kinders speel by die wag-ʼn-bietjie-bos.
• Die beeste het almal tekens van bek-en-klouseer.
• Solaris-3 het die planeet bereik.
• Wind-erosie het die windpompe laat roes.
• Die ad hok-komitee is vol nonsens.
• Stedelike- en dorpsgebiede -> stedelike en dorpsgebiede
• Hʼn-ʼn!, ‘m-‘m!, t-t-t!

DIE AFKAPPINGSTEKEN (‘)

• Die skadus rek langer hoe later dit word. -> Die skadu’s rek langer hoe later dit word.
• Die mas en pas is uitgenooi na die vertoning. -> Die ma’s en pa’s is uitgenooi na die vertoning.
• Drie hoeras vir die wenner! -> Drie hoera’s vir die wenner!
• Die Van Bredas het baie geraamtes in hulle kaste. -> Die Van Breda’s het baie geraamtes in hulle kaste.
• Die radiotjie wil nie werk nie. -> Die radio’tjie wil nie werk nie.
• Die bratjie is te klein vir my. -> Die bra’tjie is te klein vir my.
• Ag my kind, die skadutjie is nie so koel nie. -> Ag my kind, die skadu’tjie is nie so koel nie.
• Die garage’e is te vuil binne.
• Die crèche’e is almal toe onder kinders.
• Die garages is baie vuil binne.
• Die crèches is almal toe onder die kinders.
• Die Terblanches is ʼn baie rowwe familie. -> Die Terblanche’e is ʼn baie rowwe familie.
• Die naam Estelles is ʼn baie mooi naam. -> Die naam Estelle’s ʼn baie mooi naam.
• Die Cillierstjie gaan dit nog ver maak. -> Die Cilliers’tjie gaan dit nog ver maak.
• Daar is te veel aas in die woord kaaas. -> Daar is te veel a’s in die woord kaaas.
• Die graad 3tjie is te onrustig in klas. -> Die graad 3’tjie is te onrustig in klas.
• Daar is te veel Absas in die winkelsentrum. -> Daar is te veel Absa’s in die winkelsentrum.
• Daar is een probleem. -> Daar is ʼn probleem.
• “Ek sê jou, ek is moeg!” -> “‘k sê jou, ‘k’s moeg!”
• Sy het my baie moeilikheid gegee. -> Sy’t my baie moeilikheid gegee.
• Haar klere het as ware ontbreek. -> Haar klere het as’t ware ontbreek.
• Vra haar ek vra groot asseblief? -> Vra haar ek vra groot ‘seblief?
• Die leeu’s het nie ontsnap nie. -> Die leeus het nie ontsnap nie.
• Die Vosloo’tjie is onrustig. -> Die Voslootjie is onrustig.
• Moenie lang essay’s skryf nie. -> Moenie lang essays skryf nie.
• Die Du Toit’s, Roux’s, en ʼn klein Du Preez’tjie kom kuier. -> Die Du Toits, Rouxs en ʼn klein Du Preeztjie kom kuier.

DIE KAPPIE/SIRKUMFLEKS (^)

• Ek se jou ons gaan Kaap toe. -> Ek sê jou ons gaan Kaap toe.
• Die brue is te laag vir die trok. -> Die brûe is te laag vir die trok.
• Ek sê jou, hierdie sker is stomp! -> Ek sê jou, hierdie skêr is stomp!
• Daardie Van der Merwe is nie baie populer nie. -> Daardie Van der Merwe is nie baie populêr nie.
• Nou raak jy darem te vulger met jou mond. -> Nou raak jy darem te vulgêr met jou mond.
• Daardie is ʼn pêrd van ʼn ander kleur. -> Daardie is ʼn perd van ʼn ander kleur.
• Daardie kêrk loop leeg. -> Daardie kerk loop leeg.
• Die kombêrs is te klein. -> Die kombers is te klein.
• crêpe-de-chine
• maître d’hôtel
• Die bokkie blêr al die hele oggend.

DIE HOOFLETTER (ABC…)
Persoonsname:

• Gerhard, Pieter-Willem
• Delport, Van der Merwe
• Aston Martins, Hyundais, ʼn dop Klipdrift, ʼn pakkie Kents.

Eiename en plekname:

• johan -> Johan
• metcedes-benz -> Mercedes-Benz
• nando’s -> Nando’s

Afleidings van plekname:

• Kaapse, Europese, Amerikaanse
• Kapenaar, Europeër, Amerikaner
• Afrikaanse, Engelse, Griekse, Spaanse

Straatname:

• Kerkstraat, Veertiende Laan, 5de Straat

Geskiedkundige gebeure:

• die Anglo-Boereoorlog
• die Tweede Wêreldoorlog
• die Renaissance
• die Verligting

Dae van die week / maande van die jaar:

• Maandag, Dinsdag, Woensdag
• Januarie, Februarie, Maart

Openbare vakansiedae en ander feesdae:

• Vryheidsdag, Menseregtedag, Werkersdag
• Kersfees, Paasfees of Pasga of Pesach, Chanoeka, Ramadaan
• Moedersdag, Vadersdag, Internasionale Boomplantdag

Name van tale:

• Engels, Afrikaans, Zoeloe, Xhosa
• Standaardafrikaans, Sypaadjie-afrikaans, Kansel-afrikaans
• Ou Engels, Oudengels

Name van gode en opperweses:

• God. • Zeus
• Allah

Samestelling met persoons- en plekname:

• Rina Hugo-roos
• Dooie See-rolle of Dooie Seerolle

Gewone name van diere of plante:

• katjiepiering
• jakobregop
• kanferfoelie
• outeniekwageelhout
• gaboenadder
• zambezihaai
• roos
• kat
• hond
• vis

Gesteentes, minerale en chemiese elemente:

• goud
• kwarts
• silwer
• chrisoliet
• thomsoniet
• lawrensium
• einsteinnium

Werkwoorde afgelei van eiename:

• amerikaniseer
• google
• xerox
• verengels

Diererasse, kultivars en plantsoorte:

• Holstein -> holstein
• Merino -> merino
• Shiraz -> shiraz
• Brie -> brie
• Port -> port

Byvoeglike en selfstandige naamwoorde afgelei van eiename:

• Bybels -> bybels
• Gregoriaans -> gregoriaans
• Jesuïet -> jesuïet
• Christen -> christen

Byvoeglike en selfstandige naamwoorde afgelei van taalname of geografiese eiename:

• Suid-Afrikaner, Amerikaner, Nederlander, Paarliet
• Afrikaanse, Engelse, Nederlandse, Griekse
• Boeddhis -> boeddhis
• Anglisisme -> anglisisme
• Germanistiek -> germanistiek
• Nederlandisties -> nederlandisties

Aanspreekvorme: aanhef van briewe:

• Liewe Ouma
• Geagte Meneer
• Beste Oom
• Beste tannie Linda
• Geagte professor Van Wyk
• Geagte me. Susan du Toit
• Beste dokter Herman

Formele aanspreekvorme:

• U Edelagbare
• U Hoogheid
• U Majesteit
• Haar Edele regter Moshe
• Haar Majesteit die Koningin
• Sy Majesteit koning Willem-Alexander

Saamgestelde range en ampsbenamings:

• direkteur-generaal
• luitenant-kolonel
• skout-by-nag
• adjunk: adjunkdirekteur
• amateur: amateurbokser
• aspirant: aspirantleier
• assessor: assessorlid
• assistent: assistentdirekteur
• adjunk-direkteur-generaal
• assistent-regter-president
• oud-sekretaris-generaal

Dierename in sprokies:

• Pappa en Mamma Haas
• Oupa Uil
• Wolf en Jakkals
• Haas Das
• Oom Olifant

Troeteldiername:

• Brakkie, Kietsie, Woefie, Poon, Streepmuis, Wagter

Soortname as eiename:

• Nuwe Testament
• Grondwet
• Departement van Landbou en Grondsake
• Hoër Meisieskool Bloemfontein
• Waarheids-en-Versoeningskommissie
• Noordpool

Eienaamverbleking:

• adonis (aantreklike man) -> Adonis (mitologiese persoonsnaam)
• bosbou (aanplant van bosse) -> Bosbou (die naam van die staatsdepartement)
• mefistofeles (iemand wat soos ʼn duiwel lyk) -> Mefistofeles (naam van karakter in Goethe se Faust)
• ʼn blinkstefaans
• ʼn boetebessie
• ʼn plaasjapie

Handelsmerke:

• cutex (naellak)
• diesel (brandstof)
• primus (gasstofie)
• vaseline (petroleumjellie)
• tippex (korrigeermiddel)

Publikasiename:

• Huisgenoot
• Sarie
• Rooi Rose
• Beeld
• Die Burger
• Kennis van die Aand